CÓ NHỮNG NGƯỜI THƯỢNG CHỈ MONG TƯ DO "ĐI LỄ VÀ ĐẾN NHÀ THỜ"

 

 

Lúc 0h35’ sáng ngày 11/6 hơn 30 người có vũ trang, chia thành 2 hướng tấn công vào trụ sở xã Ea Tiêu và Ea Ktur, giết chết 9 người gồm 4 công an, 2 cán bộ và 3 người dân. 

 

Đến chiều 14/6, có 46 người đã bị bắt giữ. Đã có xác nhận 2 người đi làm rẫy về bị bắt nhầm và Trung tướng Tô Ân Xô cho rằng vẫn chưa có “thống kê cụ thể số người đang lẩn trốn”. 

 

Nhiều video và hình ảnh dân cầm gậy gộc, nói tiếng Thanh Nghệ đi lùng bắt các các đối tượng gây án được chia sẻ trên mạng xã hội, nhiều người gọi đó là đi “săn phản động” để trả thù. 

 

Video về lời tuyên bố của thủ lĩnh nhóm tấn công cũng đã lan tràn trên mạng đặt ra một bức tranh lớn hơn về niềm tin và mục tiêu “nổi dậy” lâu dài của người Thượng. 

 

Tháng 4 năm 2004 đã từng xảy ra một vụ tuần hành lớn với sự tham gian của hàng chục ngàn người Thượng. Cuộc tuần hành sau đó biến thành bạo động và chính quyền đã ruồng bố khốc liệt, các bên cũng đánh đập và “săn” nhau một thời gian dài. 

 

Bên yếu tất thua và hàng ngàn người phải vượt rừng chạy trốn sang Thái Lan, gây ra một cuộc khủng hoảng về tị nạn chính trị. Năm 2004 Việt Nam bị Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ đưa vào danh sách Quốc gia có quan tâm đặc biệt (CPC) về tự do tôn giáo mà một trong những lý do chính là những hạn chế quyền tự do tôn giáo ở Tây nguyên. 

 

Trước đó, vào tháng 2 năm 2001, một cuộc biểu tình cũng đã nổ ra trên khắp 4 tỉnh Tây nguyên khi người Tin lành Degar ở Tây nguyên đòi hỏi được tự do tôn giáo và chính trị rộng lớn hơn. 

 

Không ai biết chính xác quy mô của các cuộc biểu tình & bạo loạn cũng như số người bị bắt, bị đánh đập hoặc giết chết nhưng những gì tôi nghe kể từ những người Thượng bị giam cùng tôi trong trại An Điềm là “rất lớn” và thương vong “khủng khiếp”.

 

SỰ VA CHẠM CỦA “VĂN MINH” ? 

 

Đông Dương (Indo-China) theo cách gọi của người Pháp, chính là giao thoa giữa hai quốc gia đại diện cho 2 nền văn minh lớn là Ấn Độ và Trung Quốc, trong đó Tây Nguyên có thể coi là rốn của sự va đập đó. Vốn gốc người Nam Đảo, đồng bào Tây nguyên gần gũi hơn với văn hoá của Chămpa, Khơme, cố gắng duy trì sự tồn tại và bản sắc của mình trong một xu hướng đồng hoá mạnh của người Kinh và các sắc dân khác đến từ phương Bắc. 

 

Trước đây, Tây Nguyên chủ yếu chỉ có 4 dân tộc chính cho nên ban đầu tổ chức FULRO có tên là BaJaRaKa là tên viết tắt của 4 sắc dân Bahnar, Jarai, Rhade (Ê-Đê) và Kaho ở vùng cao nguyên. Đã từ rất lâu các sắc dân này liên tục chống lại sự xâm lấn về văn hoá, tôn giáo và chính trị. Họ chống lại cả cộng sản, cả chính quyền VNCH để nỗ lực duy trì sự độc lập nhất định của mình. 

 

Thế nhưng người Kinh có khả năng đồng hoá mạnh mẽ với tất cả các thuộc quốc của mình, tiệm tiến theo kiểu “tằm ăn dâu”. Từ sau năm 1975, chính quyền đã rất thành công trong việc áp đặt các giá trị văn hoá, văn minh của mình lên các sắc dân này mà nhìn các con số sau đây sẽ biết: 

 

Theo Uỷ ban dân tộc thì năm 1976, dân số Tây nguyên là 1.225.000 người, gồm 18 dân tộc, trong đó “dân tộc thiểu số” chiếm đa số (khoảng 69,7%) dân số. Đến năm 2004, dân số tây nguyên là 4.668.142 người gồm 46 dân tộc. Đồng bào dân tộc thiểu số chiếm còn 25,3% dân số và họ đã trở thành thiểu số trên chính quê hương của mình. 

 

Đến năm 2019 thì tổng dân số của 5 tỉnh Tây Nguyên là 6,002.995 người và có đủ cả 54 sắc dân sinh sống trong đó người kinh chiếm hơn 63%. Theo các chuyên gia thì dân số tăng nhanh chủ yếu là do di dân cơ học, cơ cấu dân số gần như bị đảo lộn ngược. Môi trường sống bị ảnh hưởng nặng nề do phá rừng canh tác, không gian văn hoá bị pha trộn phức tạp. 

 

Đây cũng là điều bình thường trong sự phát triển của nhân loại. Trong dòng lịch sử của mình đã từng có những loài người biến mất phương chi chuyện quốc gia, đất nước. Nhiều quốc gia mới ra đời và một số bị mất đi dù theo cách sáp nhập, tiếp biến văn hoá, xâm lấn, cưỡng bức, đô hộ hay thống trị rồi đồng hoá dần. 

 

Thật vui mà cũng lo lắng khi nhìn về biên giới Việt Nam ngày nay và dự phóng tương lai. Chỉ cách đây hơn 1,000 năm thôi, trên mảnh đất Việt Nam bây giờ là giao thoa của bao nhiêu quốc gia gồm: Đại Việt, Bồn Man, Chiêm Thành, Châu Thượng Nguyên, Chân Lạp…

 

Thật tự hào khi đất nước mình ngày càng rộng mở nhưng cũng bùi ngùi khi nghĩ về những quốc gia, dân tộc đã vĩnh viễn không còn. Lo lắng vì khi đang mải mê mở mang những vùng đất nhỏ thì Trung Quốc đang chờ nuốt trửng trên nhiều phương diện. 

 

Năm 1986 khi tôi vào Đaklak vẫn thấy còn rất nhiều người đồng bào đeo gùi đi bộ dọc theo những con dốc thoai thoải của Tây Nguyên, năm 2020 tôi vào Daklak xem đồng bào hát múa cồng chiêng, sau khi xem hỏi ra mới biết hầu hết là người Kinh biểu diễn. Muốn xác định một người  dân tộc thiểu số  chắc chỉ còn nhìn CMND còn bề ngoài thì đã 100% là người Kinh. 

 

Họ đã “bị” hay “được” nền “văn minh” của dân tộc Kinh khai hoá?  Do chưa có điều tra xã hội học một cách khách quan và nghiêm túc, cho nên không ai biết được. Thế nhưng câu chuyện của 4 người Thượng (Montagnard) ở cùng tôi trong trại An Điềm hé mở một câu trả lời theo quan điểm của họ. 

 

4 NGƯỜI THƯỢNG Ở AN ĐIỀM

 

Ở trại giam An Điềm, Quảng Nam, tôi bị giam chung cùng 4 anh em người Thượng trong khu “An ninh quốc gia”. Đó là Kpa Chin, Kpui Mel,  Siu Thái (Ama Thương) và Nay Y Nga. Họ đều bị kết án về tội “Phá hoại chính sách đoàn kết” được Quy định tại Điều 87 BLHS năm 1999 và tên của họ có trong danh sách các tù nhân lương tâm người Thượng bị cầm tù

 

Họ ít nói chuyện với anh em người Kinh. Họ rụt rè khi bắt đầu câu chuyện nhưng lâu dần, cuộc hội thoại cũng được nuôi dưỡng và khi nhìn sâu vào mắt họ tôi thấy sự thiện lành và chân thật.

 

Kpa Chin sinh năm 1965, đến từ làng Plei Kho, Huyện Chư Sê, Gia Lai trong một gia đình có 3 anh em trai đều bị đi tù, trong đó một người em bị đánh chết trong trại. Kpa Chin là thủ lĩnh, thông thạo tiếng Kinh nhưng chỉ nói những điều cần nói và rất ngắn gọn. Ông tỏ vẻ khinh thường người Kinh và những ngày đầu không nhận quà của tôi chia sẻ cho anh. Ông nói cả gia đình mình đấu tranh cho một lý tưởng “đất đai phải của người Thượng, tôn giáo phải được tự do và Tây nguyên phải được tự trị”. Ông bị bắt năm 2006 và kết án 15 năm tù và 3 năm quản chế. 

 

Kpuih Mel ở cùng phòng giam với tôi, Ông nói tiếng Kinh rất kém, nhưng có một câu tôi nghe thường xuyên “mình chỉ muốn tốt đẹp thôi, muốn hằng ngày đi làm và chủ nhật đi lễ nhà thờ”. Do không được đọc cáo trạng, tôi cũng không biết ông đã làm gì để phá hoại chính sách “đoàn kết”. Ông bị kêu án 8 năm. 

 

Siu Thái thì khác, đôi lúc anh nhìn tôi, ánh mắt lạ của một tù nhân lương tâm chứa chất sự bí ẩn, nhẫn nại và cả căm thù. Có thức ăn ngon vợ gửi, tôi đều ưu tiên cho Siu Thái. Chính tôi và nhà văn Nguyễn Xuân Nghĩa đã làm đơn đề nghị cho Siu Thái được đi chữa bệnh. 

 

Nhưng có một căn bệnh đó không bao giờ chữa được. Đó là nỗi buồn u uất về một đất nước đã mất, là một sự hận thù khôn nguôi trong lòng anh, như thường trực một Hận Đồ Bàn của người Chăm. Anh bị coi là tâm thần và đưa đi chữa trị một thời gian, khi về tôi xin ở cùng buồng với anh nhưng quản giáo không cho vì nói anh ấy  vẫn rất “nguy hiểm”. 

 

Nay Y Nga thì chỉ hát. Có những hôm hai anh em đứng co ro dưới hàng hiên trong trời mưa lạnh ở vùng núi Đại Lãnh và nghe Y Nga hát, từ bài này sang bài khác. Tôi không hiểu nội dung em hát nhưng em ấy nói là về “Quê hương và rừng cây”.

 

Em nói “chỉ mong ra tù được khoẻ mạnh để đưa con đến trường như người Kinh”. Nhưng ngay khi ra tù, em liền băng rừng vượt biên và hiện đang tị nạn ở Thái Lan.

 

Tôi không biết 4 người bạn tù người Thượng thực sự đã làm gì nhưng vào những lúc gần gũi nhất, tôi thấy mong ước của họ rất đơn giản là được tự do “đi rẫy và đến nhà thờ”. Có một lần khi lặng im cầu nguyện, Kpa Chin cầm chặt tay tôi, mặt sáng lên với sự tin tưởng khác thường. Hình như Anh muốn chia sẻ một điều gì đó có vẻ quan trọng nhưng rồi giây phút đó đã vĩnh viễn qua đi trong im lặng. 

 

Cả bốn người đều coi Tây nguyên là của họ và người Kinh đã vào chiếm giữ, phá tan rừng già như xé nát lồng ngực rồi chiếm lấy trái tim rừng thiêng liêng đã từng toả sáng. Tôi không biết niềm tin này hình thành ra sao, là của thiểu số hay đa số người Thượng ở Tây nguyên, nhưng có vẻ rất khó chuyển lay. 

 

Đây có thể là nguồn cơn đang âm ỉ trong lòng họ…

 

NHỮNG NHÀ HOẠT ĐỘNG CỘNG ĐỒNG BỊ BẮT - PHẦN 2

 

Bài 2: Cáo buộc trốn thuế: Thực chất và hệ luỵ 

 

Không thể lái thẳng trên một đường cong

 

Các tổ chức phi chính phủ của Việt Nam đang hoạt động trong một tấm lưới quét khổng lồ. Vòng ngoài cùng là một khoảng không mờ mịt vì chưa có luật về Hội và chưa có luật về Tổ chức phi chính phủ. 

 

Vòng trong là Quy chế “Quản lý và Sử dụng viện trợ phi chính phủ nước ngoài” ban hành kèm theo Nghị định số 93/2009/NĐ-CP, tiếp theo là vòng kim cô mang tên Nghị Định số 80/2020/NĐ-CP ban hành năm 2020, thay thế, bao trùm và thít chặt hơn cả Nghị định 93 ban hành 10 năm trước đó.  

 

Nhưng dây thòng lọng chính là một rừng văn bản quy phạm pháp luật về thuế, nó có thể ngoắc vào vòng kim cô số 80/2020/NĐ-CP rồi kéo cổ bất cứ ai mà đảng muốn. 6 nhà hoạt động bị cáo buộc trốn thuế gần đây đều là những nạn nhân đích thực và đau đớn của “nhóm luật rừng” trong rừng luật này. 

 

Xét về bản chất, các trung tâm này đều hoạt động theo dự án và có báo cáo với các nhà tài trợ. Đầu tiên các trung tâm phải xây dựng các đề xuất, rồi thực hiện theo đề xuất và có những kết quả đầu ra cụ thể. 

 

Các nhà tài trợ sẽ phê duyệt đề xuất, giám sát việc thực hiện, thẩm định kết quả, đánh giá tác động của dự án và tiến hành kiểm toán lần cuối. Đối với trung tâm Change của chị Hoàng Thị Hồng, các bản kiểm toán do KPMG là một trong BIG 4 của thế giới thực hiện và được công khai trên website. 

 

Thế nhưng một giọt nước sạch không thể làm cho lọ mực trở thành trong; người tham gia giao thông không thể lái thẳng trên một đoạn đường cong. Tất cả 6 người “Giao-Lợi-Dương-Bách-Khanh-Hồng” đều bị bắt và cáo buộc trốn thuế theo điều 200 của Bộ luật Hình sự 2015 một cách tức tưởi, hầu hết họ phải thừa nhận mặc dù nó xuất phát từ một động cơ chính trị rất rõ ràng.  

 

Động cơ chính trị rõ ràng 

 

Khi doanh nghiệp hoạt động thì cán bộ thuế biết rất rõ tình trạng của doanh nghiệp. Nếu có dấu hiệu trốn thuế, cán bộ thuế sẽ nhắc nhở và “đe doạ” tiến hành thanh tra thuế. Sau khi thanh tra xác định được số thuế bị sai lệch hoặc cần thu thêm thì thanh tra thuế sẽ đưa ra kiến nghị trong kết luận thanh tra. 

 

Hầu hết là kiến nghị truy thu thuế, xử phạt hành chính theo Nghị định số 125/2020/NĐ-CP, cực chẳng đã thì thanh tra mới chuyển qua điều tra hình sự. 

 

Theo Luật tổ chức cơ quan điều tra hình sự thì về cơ bản, cơ quan cảnh sát điều tra sẽ phụ trách điều tra chứ không phải là cơ quan an ninh. Thế nhưng tất cả các cá nhân kể trên đều bị cơ quan an ninh điều tra. Đây là dấu hiệu rõ ràng nhất về động cơ chính trị đứng sau. 

 

Thông thường, những người phạm tội trốn thuế không phải bị bắt và tạm giam trước khi xét xử. Nếu một vụ trốn thuế đơn thuần sẽ được tại ngoại, tạo điều kiện khắc phục, và sau khi đã có án mới phải đi thi hành, thậm chí còn được hoãn thi hành án để sau đó “trả án” khi phù hợp, thế nhưng tất cả những người ở trên hoàn toàn bất ngờ về việc bị bắt. 

 

Nếu như được yêu cầu nộp lại thuế hoặc chịu phạt hành chính về những hành vi vi phạm về thuế, thì các đương sự đã lựa chọn việc nộp lại thuế và chấp nhận chịu phạt hành chính. 

 

Chính quyền đã sử dụng chiêu trò kinh điển nhưng cũng đầy thời sự là trốn thuế. Đây là đòn thù nguy hiểm vì đánh vào lòng tự trọng và chính hầu bao của người bị bắt. Nếu mang tiếng tội trốn thuế thì rất khó nói lên lòng yêu nước và tội trốn thuế, luôn có một hình phạt phụ là bị phạt tiền, bị tịch thu “một phần hoặc toàn bộ tài sản”.

 

Điều 76 Bộ luật hình sự 2015 còn quy định trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại, nghĩa là công ty, trung tâm có thể bị phạt tiền, đình chỉ có thời hạn hoặc vĩnh viễn phải đóng cửa. 

 

Trốn thuế là cách hiệu quả nhất để chôn vùi những nhà hoạt động trong lao tù hòng dập tắt ngọn lửa khát vọng yêu thương bùng cháy trong tâm hồn họ và đang lan nhanh ra cộng đồng, đặc biệt là giới trẻ. Chế độ toàn trị rất giỏi trong việc nhận diện những người có ảnh hưởng tới giới trẻ, và yếu đuối khi luôn luôn sợ bất cứ ai có khả năng thách thức quyền lực chính trị của mình. 

 

Cú tát vào cam kết của Phạm Minh Chính

 

Ngày 1/11/2021, tại COP26, Thủ tướng Phạm Minh Chính cam kết giảm phát thải ròng bằng không (NetZero) vào năm 2050; 

 

Ngày 14/12/2022 tại Hội nghị cấp cao EU-ASEAN tại Bỉ, ông Chính đã ký “Đối tác chuyển đổi năng lượng công bằng (JETP) với lãnh đạo khối G7, Đan Mạch và Nauy. 

 

Theo đó, trong giai đoạn đầu JETP sẽ huy động 15,5 tỷ USD từ các nguồn tài chính công và tư trong vòng 3-5 năm để hỗ trợ quá trình chuyển đổi xanh của Việt Nam. Để thực hiện mục tiêu này, sự tham gia của người dân, của các tổ chức NGO là không thể thiếu. 

 

Đùng một cái, bắt và bắt….toàn những người tốt đang hoạt động rất hiệu quả cho chương trình chuyển đổi xanh và phát triển bền vững. Đó là những cú tát liên tục vào những cam kết rất vui mồm của lãnh đạo chính trị. 

Việc bắt giữ cho thấy cam kết của các nhà chính trị về việc chuyển đổi năng lượng công bằng và bền vững đã trở nên hoàn toàn vô nghĩa. Hoa Kỳ, Liên Hiệp Quốc và Tổ chức Theo dõi nhân quyền đều lên tiếng khuyến cáo và quan ngại sâu sắc. 

 

Việt bắt giữ đã gây sốc lớn đối với các tổ chức quốc tế đang ngày đêm phối hợp cùng xã hội dân sự Việt Nam để bảo vệ bầu không khí của đất nước. Các tổ chức đang tài trợ như Wildaid, USAID, Oxfarm, Tổng lãnh sự quán Úc, Tổng lãnh sự quán Canada… đang vô cùng thất vọng khi không chỉ các đối tác bị truy lùng và bắt giữ mà còn kết luận 70 dự án của quốc tế là đều có sai phạm. Chính các NGO quốc tế cũng đang như cá nằm trên thớt. 

 

Khi nhà nước coi các nhà hoạt động xã hội là kẻ thù và tìm cách đàn áp và bắt bớ là đang đóng lại cánh cửa trong các vấn đề của đất nước. Hệ luỵ là vô cùng lớn lao mà chỉ có những kẻ phản động thật sự hoặc tranh giành đấu đá quyền lợi mới đưa ra những quyết định kéo lùi sự phát triển của đất nước như vậy. 

 

Cảm nghĩ dành cho những người hùng

 

Khi còn trong lao tù, nhiều đêm tôi suy tư “tại sao mình lại lên tiếng về tệ nạn xã hội?” nhưng rồi nhận ra rằng tiếng nói nó đã có ở đó, tự ngàn đời trong lương tâm con người, từ sâu thẳm, nó đã và đang cất lên trước khi biết nói, mà lý trí không thể cản được. 

 

Những nhà hoạt động cộng đồng này thực sự là những người có khát vọng. Lương tâm họ thôi thúc về một đất nước “sạch về môi trường”. Sau đó, họ nhận ra rằng không thể có một môi trường sạch mà phải bắt đầu bằng “một chính quyền sạch”. Đó là lúc tiếng nói lương tâm cất lên thành âm thanh của đời sống, chuyển tải thành hành động, lan toả đến cộng đồng. 

 

Tôi thực sự ấn tượng với những điều mà các nhà hoạt động này đã làm được trong việc thay đổi nhận thức của cộng đồng. Các trung tâm đã đi đầu trong phong trào hành động dân sự cho một Việt nam phát triển tốt đẹp và bền vững hơn. Họ cam kết “Dấn thân” & “Hợp sức”, để trở thành “một nhân tố của sự thay đổi vì một Việt Nam xanh và sạch”.

 

Chiến dịch “No, thanks” của Hoàng Thị Minh Hồng vào năm 2020 kêu gọi không sử dụng đồ nhựa một lần đã có hơn 50 nghệ sĩ và người nổi tiếng tham gia. GreenID của chị Nguỵ Thị Khanh, đã giúp đỡ được cho hơn 20,000 người dân được tiếp cận với năng lượng sạch, nước sạch. 

 

Việc hình sự hoá để bắt giữ và kết án các giám đốc trẻ có ảnh hưởng tới cộng đồng là nằm trong kế hoạch tiêu diệt một xã hội dân sự đang lên. Mục tiêu của chính quyền là để cách ly họ ra khỏi xã hội, không cho họ tham gia vào quá trình phát triển thương hiệu cá nhân bằng những việc làm tốt đẹp. 

 

Giao-Lợi-Dương-Bách-Khanh-Hồng đều là những người dám thực hiện các chương trình cótác động đến chính sách phát triển và đã có những kết quả vô cùng ấn tượng, có khả năng truyền cảm hứng mạnh mẽ đến giới trẻ và nhưng người luôn mong muốn thay đổi cho một Việt Nam tốt đẹp hơn, bền vững hơn. 

 

Chính vì vậy họ trở thành những nạn nhân đầu tiên. Nếu tiếp tục im lặng, nạn nhân tiếp theo là tất cả chúng ta và con cháu chúng ta, những người đang chia sẻ một không gian sống và một tương lai chung. 

Bài viết đã được đăng tải trên VOA Vietnamese tại địa chỉ sau: 

https://www.voatiengviet.com/a/cac-nha-hoat-dong-bi-bat-giu-vi-tron-thue-thuc-chat-va-he-luy/7140303.html

 

 

 

NHỮNG VỤ BẮT GIỮ CÁC NHÀ HOẠT ĐỘNG CỘNG ĐỒNG

Để hợp thức hoá toàn bộ chiến dịch này, Bộ công an chỉ đạo Bộ KH&ĐT tung lưới bằng cách ban hành Quyết định Số.1460/QĐ-BKH&ĐT ngày 25/8/2022 để kiểm tra công tác quản lý, sử dụng các nguồn tài trợ từ nước ngoài của VUSTA giai đoạn từ 1/1/2018 đến 30/6/2022. Tất cả đều như cá nằm trên thớt. 

Họ là ai và họ hoạt động ở đâu?  

 

Trong chưa đây 2 năm, 6 nhà hoạt động thuộc các trung tâm phát triển vì cộng đồng thuộc VUSTA đã bị bắt và kết án với cáo buộc trốn thuế, họ là: 

 

GIAO - LỢI – DƯƠNG – BÁCH – KHANH - HỒNG

 

Luật sư, tiến sỹ HOÀNG NGỌC GIAO, sinh 1954, là Viện trưởng Viện nghiên cứu Chính sách, Pháp luật và Phát triển (PLD) thuộc Liên hiệp các Hội khoa học - kỹ thuật Việt Nam (VUSTA), mang mã số thuế: 0105651577. Ông Giao là phó giáo sư và đồng thời là Luật sư và là trọng tài viên của Trung tâm trọng tài quốc tế Việt Nam. Ông là người nổi tiếng vì những bình luận sâu sắc trong các vấn đề chính trị, xã hội và bang giao quốc tế, nhiều lần trả lời phỏng vấn giao lưu cùng các nhà ngoại giao phương tây. Ông bị bắt ngày 20/12/2022 vì cáo buộc trốn thuế. 

 

Nhà báo MAI PHAN LỢI, sinh năm 1971, là Chủ tịch Hội đồng khoa học của Trung tâm truyền thông giáo dục cộng đồng MEC, được thành lập theo quyết định số 470/QĐ-LHHVN ngày 26/7/2012 thuộc VUSTA, mang mã số thuế: 0105989599. Ông Mai Phan Lợi là một nhà báo nổi tiếng, từng điều hành trang Facebook “Góc nhìn báo chí-công dân” với hơn 120 ngàn thành viên và nhóm “Diễn đàn nhà báo trẻ” có hơn 33 ngàn thành viên tham gia mà trong số đó chủ yếu là sinh viên báo chí. 

 

Ông còn là thành viên của Ban Điều Hành Mạng lưới VNGO-EVFTA nhằm phổ biến thông tin về Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - Châu Âu (EVFTA). Ông bị bắt ngày 2/7/2021 với cáo buộc trốn thuế và bị toà sơ thẩm kết án 48 tháng, tại phiên phúc thẩm ông được giảm án xuống còn 45 tháng. 

 

Luật sư BẠCH HÙNG DƯƠNG, sinh 1975 là một thành viên đoàn luật sư Hà Nội, đồng thời giám đốc trung tâm MEC bị bắt cùng ngày 2/7/2021 với Ông Mai Phan Lợi. Ông Dương là một  và bị kết án 30 tháng tù, tại phiên phúc thẩm, Ông được giảm xuống còn 27 tháng tù giam.  

 

Luật sư ĐẶNG ĐÌNH BÁCH, sinh năm 1978, là giám đốc Trung tâm nghiên cứu Pháp luật và Chính sách phát triển bền vững (LPSD) thành lập theo giấy chứng nhận đăng ký hoạt động khoa học và công nghệ số 171/ĐK-KH&CN ngày 18/6/2007, mang mã số thuế: 0102304889. Trung tâm là tổ chức nghiên cứu khoa học độc lập, hoạt động phi lợi nhuận với mục tiêu thúc đẩy quá trình phát triển bền vững tại Việt Nam. Trung tâm cũng là thành viên ban điều hành VNGO-EVFTA. Ông bị bắt ngày 2/7/2021 và bị kết án 5 năm tù giam, ông luôn khẳng định mình vô tội và nhiều tổ chức quốc tế lên tiếng bảo vệ ông. 

 

Nhà hoạt động NGUỴ THỊ KHANH, sinh 1976, là giám đốc Trung tâm Phát triển sáng tạo Xanh (GreenID), trực thuộc VUSTA, có Quyết định thành lập số 840/QĐ ngày 27/12/2011 với Mã số thuế: 0105778862. Trung tâm GreenID hoạt động góp phần thúc đẩy sử dụng năng lượng bền vững. Bà Khanh là một anh hùng khí hậu, là quan sát viên chính thức của Việt Nam tại Hội nghị về biến đổi khí hậu của Liên Hiệp Quốc vào năm 2015. Bà là người Việt Nam đầu tiên nhận được giải môi trường Goldman vào năm 2018 và được cộng đồng biết đến rộng rãi thông qua các hoạt động chuyển đổi sang năng lượng sạch nhằm bảo vệ môi trường. Bà bị bắt ngày 9/2/2022 và bị kết án 24 tháng tù giam, sau đó được giảm xuống 21 tháng và bà mới được ra tù vào giữa tháng 5 sau khi đã thụ án được 16 tháng.  

 

“Cô gái nam cực” - HOÀNG THỊ MINH HỒNG, sinh năm 1972, là giám đốc của Trung tâm Hành động và Liên kết vì môi trường và phát triển (CHANGE) được thành lập theo quyết định số 78/QĐ-LHHVN do VUSTA cấp ngày 28/1/2013, mang mã số thuế: 0312269912. Bà Hồng là Đặc phái viên trẻ của UNESCO, là anh hùng khí hậu, Bà đã truyền một nguồn năng lượng lớn và rất tích cực cho giới trẻ trong việc bảo vệ thiên nhiên, môi trường và động vật hoang dã. Vào năm 2018, cựu tổng thống Mỹ Obama đã viết rằng Bà Hồng là một trong những người trẻ đã truyền cảm hứng cho ông. Bà Hồng bị bắt ngày 31/5/2023 với cáo buộc trốn thuế. Sau khi bà bị bắt giữ, hàng loạt báo chí quốc tế, cả Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ và Cao uỷ Nhân quyền của Liên Hiệp Quốc đều lên tiếng “quan ngại” về vụ bắt giữ bà Hoàng Thị Minh Hồng.

 

Tất cả GIAO- LỢI-DƯƠNG-BACH- KHANH-HỒNG đều là những người rất giỏi và năng động. Họ làm việc nhiều với giới tri thức và những người nổi tiếng. Họ đều có tố chất đặc biệt, khả năng truyền cảm hứng cao độ và ảnh hưởng rất lớn đến giới trẻ .

 

 VUSTA VÀ “XĂNG PHA NHỚT” 

 

Việt nam là một xã hội toàn trị nhưng sau hơn 30 năm đổi mới, các tổ chức “bán nhà nước” đã bắt đầu phát triển và tìm kiếm cho mình những chỗ đứng nhất định. Một trong những cái nôi để hình thành các tổ chức có tính “lai” giữa “dân” và “nhà nước” chính là VUSTA. 

 

VUSTA là viết tắt của cụm từ tiếng Anh: Vietnam Unions of Science and Technology Associations (Liên hiệp các Hội khoa học và Kỹ thuật Việt Nam) được thành lập vào năm 1983, là một tổ chức chính trị - xã hội, thành viên của Mặt trận tổ quốc, nằm trong hệ thống chính trị của Việt Nam và tất nhiên dưới sự lãnh đạo của đảng cộng sản. 

 

VUSTA có hàng ngàn đơn vị trực thuộc từ trung ương xuống địa phương, bao gồm 89 Hội ngành toàn quốc, 63 Liên hiệp hội các tỉnh/thành phố, hơn 500 các tổ chức khoa học và công nghệ, đơn vị nghiên cứu trực thuộc. VUSTA có 101 cơ quan báo, tạp chí với hơn 400 ấn phẩm báo chí khác nhau.

 

VUSTA hoạt động kiểu “xăng pha nhớt”, được coi là khu vực dân sự giao thoa giữa “Nhà nước và Thị trường”, quản lý thì khi lỏng khi chặt, tuỳ quan điểm của lãnh đạo, được khen cũng nhiều và bị chê cũng không ít.  

 

VUSTA là một chiếc ô che cho nhiều ban, hội, viện, trung tâm, nhà xuất bản, tạp chí, tổ, nhóm… ở phía dưới ra đời và vận hành một cách tương đối độc lập với nhà nước, hoạt động trên các lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn, khoa học tự nhiên và công nghệ trên khắp cả nước. Những “tổ chức” kiểu này được gọi là NGO của Việt Nam nhưng thực tế họ không hoàn toàn “phi chính phủ”. Nhà nước muốn họ “thành” kiểu nào là kiểu đó, luật pháp về Hội và Tổ chức phi chính phủ chưa có, các văn bản pháp luật có chỗ chồng lần, có chỗ thiếu hụt nên vấn đề này rất tù mù. 

 

Các tổ chức, hội, trung tâm, viện, quỹ… nằm trong VUSTA ở cấp dưới thường được cho phép thành lập mà không được cấp kinh phí từ nhà nước. Chi phí hoạt động hầu hết là từ sự đóng góp của các thành viên hoặc làm theo hợp đồng với các dự án; 

 

Các thành viên của VUSTA được tiếp nhận các khoản tài trợ từ Nhà nước và các đối tác  khác để thực hiện công việc của mình.  Người đứng đầu các trung tâm thường gắn liền với hoạt động chuyên môn, một số rất có uy tín, được cộng đồng trong và ngoài nước biết đến.  

 

TRI THỨC “CẶN BÔ CẦN CẢNH GIÁC

 

“Trí thức là cục phân” chính xác là lời của ông tổ “Lê Nin” viết vào năm 1919 trong thư gửi nhà văn Maxim Gorky, đại ý rằng “tri thức tư sản là tay sai của đồng vốn tư bản, những kẻ cứ nghĩ chúng là bộ não của dân tộc nhưng trên thực tế chúng không phải là não, mà là cục phân của dân tộc” 

 

Bởi vậy, chính quyền cộng sản luôn đề cao giai cấp công nông, coi thường trí thức. Cho nên khi các tổ chức do những tri thức thành lập, lại được sự tài trợ của “đồng vốn tư bản” thì bị đưa vào diện theo dõi đăc biệt.  

 

Một mặt nhà nước rất cần các tổ chức có vẻ “phi chính phủ” trong việc thể hiện với thế giới về một Việt Nam cởi mở và hướng đến cộng đồng, mặt khác luôn luôn tìm cách hạn chế ảnh hưởng của họ. Trong hàng trăm hội nhóm ăn chơi vô bổ trực thuộc VUSTA thì không ai để ý, nhưng sẽ có một số tổ chức của những người giỏi sẽ được để mắt tới. 

 

Các trung tâm thuộc VUSTA thường nhận được tài từ các tổ chức phi chính phủ quốc tế và các từ các Đại sứ quán các nước phương tây để thực hiện các dự án phát triển về xã hội và cộng đồng. Họ đã cố gắng thực hiện điều này trong một vùng xám với bối cảnh pháp lý hết sức phức tạp

 

Khi các “trung tâm” hoạt động hướng đến giới trẻ và bắt đầu có tác động đối với xã hội, thì đó là lúc mà Đoàn thanh niên cộng sản bắt đầu coi đây là nơi thách thức sự lãnh đạo tuyệt đối của họ đối với thanh niên. 

 

Khi các “trung tâm” trở thành trung tâm phát triển cộng đồng, được quốc tế chú ý và tài trợ thì đối với lưc lượng an ninh “đám cặn bã” này bắt đầu làm “tay sai” để thực hiện chiến lược “diễn biến hoà bình” và đã đến lúc cần phải dọn đi. 

 

Để hợp thức hoá toàn bộ chiến dịch này, Bộ công an chỉ đạo Bộ KH&ĐT tung lưới bằng cách ban hành Quyết định Số.1460/QĐ-BKH&ĐT ngày 25/8/2022 để kiểm tra công tác quản lý, sử dụng các nguồn tài trợ từ nước ngoài của VUSTA giai đoạn từ 1/1/2018 đến 30/6/2022. Tất cả đều như cá nằm trên thớt. 

PETER LÂM BÙI - NHÌN TỪ GÓC ĐỘ CON NGƯỜI VÀ CÁO BUỘC

Ngày 25/5 này anh Bùi Tuấn Lâm (Peter Lâm Bùi), hay còn được biết đến là Thánh rắc hành, sẽ bị đem ra xét xử sơ thẩm tại toà án thành phố Đà Nẵng.

Anh bị cáo buộc vi phạm điểm a, b Khoản 1 Điều 117 Bộ luật Hình sự với mức án từ 05 năm đến 12 năm:

Cáo trạng số 45/CT-VKS-P1 ngày 11/4/2023, Viện Kiểm sát thành phố Đà Nẵng cho rằng anh Bùi Tuấn Lâm đã có hành vi: “Làm, tàng trữ, phát tán hoặc tuyên truyền thông tin, tài liệu, vật phẩm có nội dung xuyên tạc, phỉ báng chính quyền nhân dân và gây hoang mang trong nhân dân”.

GÂY HOANG MANG CHO AI?

Theo cáo trạng thì bị can Bùi Tuấn Lâm đã mở trang Facebook “Tôi tớ hèn mọn", (hiện không còn nữa) đăng 19 bài có nội dung xuyên tạc, phỉ báng chính quyền nhân dân. Trên trang YouTube anh đăng tải 159 video trong đó có 25 video có nội dung mà Viện kiểm sát cho là vi phạm vào điều 117 BLHS.

Bùi Tuấn Lâm công nhận mình đăng những bài đó trên Facebook và có phát trực tiếp một số đoạn video trên YouTube, nhưng anh cho rằng tất cả đó là sự thật, là thực hành quyền tự do ngôn luận được pháp luật bảo vệ.

Quả thật, nếu ai đã từng xem các video và các bài anh đã đăng hoặc chia sẻ lại thì sẽ thấy rằng những điều anh đưa ra là sự thật, là sẻ chia nỗi đau của từng thân phận con người, là khắc khoải với tiền đồ đất nước.

Trong số 19 bài trên FB có những bài như về “Nhìn tấm hình này đau lòng quá…”, “Trong khi dân đói ăn, thiếu thốn trăm bề thì những kẻ cầm quyền lại tụ nhau nói dóc….”, “Thư của Phạm Đoan Trang” “Lời nói cuối cùng của Phạm Đoan Trang”.

Trên YouTube, anh hay quay clip hát. Những bài hát mà anh gọi là “nghêu ngao” đó, chứa đựng tình người, tình yêu quê hương tha thiết, sâu thẳm. Ví dụ: “Việt Nam tôi đâu?” của Việt Khang, “Trả lại cho dân phiên bản đường phố..” hay như bình luận về “Vụ án cháu bé 8 tuổi bị đánh chết và vấn đề nhân quyền”.

Những bài hát này không thuộc danh sách nào bị cấm hát trên mạng theo bất cứ một đạo luật nào của Việt Nam.

Một clip gây xôn xao nhất là việc anh bắt chước Thánh rắc muối “Salt Bae” - phục vụ món bò dát vàng cho Bộ trưởng Tô Lâm trong một nhà hàng sang trọng tại Anh. Mạng xã hội và nhiều tờ báo quốc tế, gồm cả CNN đưa tin trong khi không một tờ báo nào trong nước đưa tin.

Tuy không được đề cập trong cáo trạng, nhưng nhiều người tin rằng clip giễu nhại nhân vật quyền lực nhất của Bộ Công an khiến Peter Bùi Tuấn Lâm bị đưa ra xử.

Nhưng điều ta cần xem là Bùi Tuấn Lâm có vi phạm pháp luật Việt Nam hay là không?

Theo tôi, tất cả những điều anh làm là thực hành một quyền cơ bản của con người đã được ghi nhận tại Khoản 2, Điều 19, Công ước Quốc tế về quyền Chính trị và Dân sự của Liên Hiệp Quốc và phù hợp với Điều 25 Hiến pháp Việt Nam.

Khoản 2, Điều 19 Công ước kể trên khẳng định rằng: “Mọi người có quyền tự do ngôn luận. Quyền này bao gồm tự do tìm kiếm, tiếp nhận và truyền đạt mọi thông tin, ý kiến, không phân biệt lĩnh vực, hình thức tuyên truyền bằng miệng, bằng bản viết, in, hoặc dưới hình thức nghệ thuật, thông qua bất kỳ phương tiện thông tin đại chúng nào tuỳ theo sự lựa chọn của họ.”

Việc Bùi Tuấn Lâm nói, hát, kể về những suy nghĩ, tâm tư của mình đối với con người, với đất nước là tốt đẹp, phù hợp với Công ước và không phương hại đến một cá nhân nào.

Điều 25 Hiến pháp Việt Nam năm 2013 cũng ghi nhận: “Công dân có quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tiếp cận thông tin, hội họp, lập hội, biểu tình. Việc thực hiện các quyền này do pháp luật quy định.”

Luật Hình sự Việt Nam không có chế định xúc phạm “ chế độ và lãnh tụ” trong khi Luật dân sự cho rằng ai bị xúc phạm về nhân phẩm, uy tín thì có thể tiến hành khởi kiện ra toà và đòi bồi thường.

Bộ luật hình sự của Việt Nam không có chế định “xúc phạm lãnh tụ” và không được đề cập trong bất cứ một điều luật nào. Tại Điểm C, Khoản 1, Điều 16 Luật An Ninh Mạng có đề cập đến việc hành vi xúc phạm “vĩ nhân, lãnh tụ, anh hùng dân tộc..” nhưng chỉ là để có biện pháp phòng ngừa và xử lý ngăn chặn.

Vì vậy nếu như anh Bùi Tuấn Lâm đã xúc phạm ông Tô Lâm hoặc “lãnh tụ” thì chính các cá nhân đó phải đứng ra tố cáo hoặc khởi kiện trước toà. Nếu phạm tội anh Tuấn Lâm sẽ bị truy cứu theo Khoản 1, Điều 155 về tội “Làm nhục người khác” với mức án tối đa là 3 năm tù treo chứ không phải Điều 117 thuộc Chương “xâm phạm an ninh quốc gia”.

Ngược lại, nếu như toà án thấy rằng không có việc xúc phạm thì các cá nhân đứng đơn khởi kiện có thể vi phạm hình sự về hành vi “Bịa đặt người khác phạm tội và tố cáo họ trước cơ quan có thẩm quyền” quy định tại Điểm b, Khoản 1, Điều 156 Bộ Luật Hình sự.

BÙI TUẤN LÂM LÀ AI?

Bùi Tuấn Lâm là một người Công giáo sinh ngày 6/5/1984 tại Đà Nẵng. Anh là một thanh niên luôn năng nổ với công việc chung và đã tham gia vào các cuộc biểu tình chống Trung quốc, các hoạt động bác ái từ thiện trong Giáo hội Công giáo cũng như ngoài xã hội.

Anh là người khởi xướng, tự thiết kế và in áo để cổ vũ cho các tù nhân lương tâm. Khi tham dự phiên toà của Nguyễn Phương Uyên, anh đã mặc một chiếc áo ngoài và đã cởi ra để lộ một chiếc áo phông với hình tự do cho Phương Uyên và Nguyên Kha ngay tại toà, gây một sự xúc động hiếm có cho tất cả những người dự khán.

Anh tham gia phong trào Con đường Việt Nam và trực tiếp làm ra các sản phẩm như áo sơ mi, mũ, móc khoá, vòng đeo tay, đồng hồ có biểu tượng về quyền con người để ủng hộ và nâng cao nhận thức về quyền con người.

Lâm còn tham gia kêu gọi cầu nguyện và góp công góp sức giúp đỡ cho các gia đình tù nhân lương tâm. Không chỉ hoạt động trong nước, Lâm đã từng sang tận Phillipines để tham gia làm từ thiện sau khi thành phố Tacloban bị cơn bão Haiyan tàn phá năm 2013.

Anh nói “Phillipines đã từng giúp đỡ rất nhiều thuyền nhân Việt Nam, lúc họ khó khăn thì cần được giúp đỡ thì mình cố gắng hết sức.”

Lâm có ba người con và một quán bún bò “Ba Cô Gái”, dù không dư dật nhưng anh sẵn sàng bán miễn phí cho nhiều người khó khăn, bao gồm cả các thương phế binh VNCH. Anh gặp vợ mình là chị Lê Thanh Lâm trong những lần tham gia hoạt động bác ái và từ thiện.

ĐỘNG CƠ LÀ GÌ?

Ở Việt Nam, suốt hơn 70 năm nay, các cơ quan thực thi pháp luật thường quan tâm rất lớn đến một vấn đề. Đó là “động cơ”. Họ cố gắng luồn sâu vào tâm tư, như nhà thơ Lê Đạt đã viết “Bục công an đặt giữa trái tim người” để dò xét về tư tưởng, xem thực sự người dân làm gì, nghĩ gì.

Chính khái niệm đó đã ăn sâu vào nếp nghĩ của cơ quan công an và ngành tư pháp, cho nên họ thường “đối nhân” chứ không “đối sự”; không xem xét các biểu hiện khách quan của hành vi mà đi sâu vào tìm hiểu và áp đặt những động cơ chủ quan để cáo buộc và đưa ra các cấu thành tội phạm.

Ví dụ, cũng là hành vi đi làm từ thiện nhưng chính quyền sẽ không cho một số người làm; cũng một sự “góp ý” như nhau nhưng chính quyền sẽ luôn luôn dò xét “động cơ đằng sau” là gì của từng người.

Bởi vậy, tất cả các hành vi của Bùi Tuấn Lâm, cũng như của các nhà hoạt động dân chủ khác, đều áp đặt một giả định dứt khoát từ đầu là “Chống nhà nước” và dù có nói thật, có thiết tha với nhân dân đất nước đến đâu cũng đều bị coi là phản động, là tội phạm.

Điều này xuất phát từ một nguyên lý rất cơ bản của Pháp luật XHCH là ưu tiên bảo vệ chế độ và “nền chuyên chế” thay vì bảo vệ công lý và công dân.

Tôi không có tham vọng để thay đổi cả toàn bộ nhận thức của hệ thống pháp luật XHCN, nhưng tôi có thể đặt ra một câu hỏi hoàn toàn ngược lại cho các thẩm phán “Có bao giờ các ông thấy rằng con người bị cáo trước mặt là điều quan trọng nhất không?”.

Cũng tương tự như vậy, Bùi Tuấn Lâm công nhận các hành vi mình làm nhưng không coi là có tội hình sự. Anh đã rất trung thực mở ra một khoảng không gian rộng lớn cho các luật sư tranh biện, chống lại những cáo buộc của thân chủ mình và gợi mở một chiều kích tư duy khác cho các thẩm phán. “Liệu có thẩm phán nào dám coi con người trước mặt mình đã trung thực và đó là là một tình tiết giảm nhẹ không?”.

Hai câu hỏi nhức buốt này là câu hỏi dành cho con người, dựa trên nhân vị lớn lao của mỗi một hối nhân mà người thẩm phán phải tự trả lời.

Khi viết những dòng này, tôi luôn nghĩ về sự bình đẳng trước pháp luật và mong ước một cuộc chạy đua tìm kiếm công lý giữa hai các luật sư với sự chứng kiến của các cơ quan truyền thông tự do.

Bài thể hiện quan điểm riêng của LS Lê Quốc Quân, một nhà hoạt động hiện sống tại Hà Nội.

NỀN KINH TẾ BÊN KIA SƯỜN DỐC

 

Như một cơ thể đang lớn, kinh tế Việt Nam liên tục tăng trưởng cao trong hơn 20 năm qua, nhưng giờ đây, không gian phát triển đang bị thu hẹp dần và đang trườn dần về phía bên kia sườn dốc. 

 

Năm ngoái là năm tăng trưởng cao nhất trong 12 năm khi GDP chính thức công bố là 8,02%. Nhiều người nghi ngờ con số này nhưng không một ai có thể đủ năng lực kiểm chứng. 

 

Được tiếp sức bằng báo cáo kiểu “bốc thuốc” đó của Tổng cục thống kê, quốc hội đã rất lạc quan đặt mục tiêu tăng trưởng cho năm 2023 là 6,5% và lạm phát là 4,5% mặc dù những di chứng của đại dịch đang bắt đầu âm thầm phát tác. 

 

Sau 5 tháng thực hiện, dựa vào một số báo cáo và phát biểu của quan chức chuyên ngành cùng với cảm nhận thực tế, chúng ta thấy kinh tế Việt Nam đang vô cùng ảm đạm và năm 2023 dự báo sẽ dần thoái trào. 

 

“Tài sản toàn dân” đang về tay ngoại quốc. 

 

Ngày 9/5/2023 vừa qua, trong phiên thảo luận về kinh tế xã hội của Uỷ ban thường vụ quốc hội, Bộ trưởng Bộ KH&ĐT đã nói rằng: “Nhiều doanh nghiệp lớn đã phải bán gần hết tài sản của mình” và theo ông Dũng thì bán chỉ được bằng 50% giá trị và khách mua toàn là người nước ngoài. 

 

Nhìn vào danh sách những thương vụ M&A (Mua bán & Sáp nhập) lớn nhất của năm 2021-2022 ta thấy hết các hoạt động được tiến hành là ở lĩnh vực ngân hàng, bất động sản và bán lẻ. Trong đó có nhiều vụ chuyển nhượng bất động sản cho nhà đầu tư nước ngoài như: dự án Ngân Hà đã chuyển cho Gamuda Land của Malaysia, Novaland nhận được đầu tư từ quỹ Warburg Pincus … 

 

CapitaLand Group cũng đang đàm phán với Vinhomes JSC để mua một dự án ở phía bắc thành phố Hải Phòng. Giá trị của thương vụ ước tính lên tới 1,5 tỉ USD có thể sẽ được “đốt” ở một nước không phải Việt Nam. 

 

Chúng ta đã từng nghe nói về việc người Trung Quốc mua những vị trí đất đẹp ở Phú Quốc, Đà Nẵng và Quảng Ninh nhưng chưa bao giờ được biết đến một con số công khai.

 

Điều đáng lưu ý là vào giữa tháng 4 vừa qua, Việt Nam đã đạt 100 triệu người và mật độ dân số trên một km2 đã gấp đôi Trung Quốc, ở mức 300 người/1km2 trong khi Trung Quốc là 149 người/1km2. 

 

Nạn nhân mãn không chỉ ở Trung Quốc mà chính chúng ta đang phải chia sẻ một không gian chung nhỏ hẹp ở vùng duyên hải vắng bóng cây và dày đặc bê tông cốt thép. 

 

Điều 4 Luật đất đai năm 2013 (đang có hiệu lực) quy định “Đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý”.  Từ ban đầu là “tài sản của nhân dân”, sau một số quyết định hành chính, đã trở thành tài sản của các tập đoàn tư nhân và bây giờ đang lần lượt về tay ngoại quốc. Những hoa trái ở thấp và dễ hái đã được bỏ trọn vào túi tư nhân. 

 

Doanh nghiệp nước ngoài nhiều và nhỏ hơn 

 

Ngoài lĩnh vực bất động sản, một nền kinh tế muốn phát triển bền vững phải có công nghiệp sản xuất. Hiện nay chúng ta không có một nền sản xuất và công nghiệp nặng đáng kể nào để có thể nêu tên. 

 

Trước đây, nhiều nhà đầu tư nước ngoài đã vào Việt Nam với ý định là sẽ chuyển giao công nghệ, tìm kiếm những nhà thầu trong nước, thiết lập chuỗi cung ứng nội địa để giảm giá thành sản xuất. 

 

Nhưng sau hơn 20 năm, từ quy hoạch các ngành kinh tế rất đồ sộ đã dần dần chuyển thành “quy hoạch” các ngành cung ứng “nguyên phụ liệu” và rồi cuối cùng vẫn không thể đáp ứng được các yêu cầu nhỏ nhất của các nhà sản xuất. 

 

Tỷ lệ nội địa hoá vẫn rất thấp và doanh nghiệp nước ngoài đã nhảy vào đảm nhận sản xuất luôn cả ốc vít, thùng carton, đóng gói và giao nhận hàng hoá. Hiện nay Hàn Quốc, Đài Loan và Nhật Bản… đang dần dần xây dựng hệ thống cung ứng khép kín cho những nhà máy của họ ở Việt Nam. 

 

Số lượng doanh nghiệp do người nước ngoài làm chủ tại Việt Nam ngày càng nhiều và kích thước ngày càng bé. Đó là điều vô cùng đáng ngại khi các nước xung quanh cũng đang gồng mình giữa cuộc đua làm ăn và đã bung mình ngay trên sân khách. 

 

Song song với đó là việc các ngành dịch vụ và bán lẻ đã và đang được chuyển nhượng cho đối tác nước ngoài: Central Retail của Thái Lan đã hoàn tất việc thâu tóm chuỗi siêu thị điện máy Nguyễn Kim, Công ty ThaiBev của tỷ phú đã chi đến hơn 5 tỷ đô để mua Sabeco và hàng loạt thương vụ khác đang được đàm phán. 

 

Ngoài ra, các công ty hàng đầu về dịch vụ, tư vấn đào tạo, logistic hay bảo hiểm nhân thọ đều là của người nước ngoài. Không một ngành nghề dịch vụ nào có được dấu ấn đặc sắc của riêng chúng ta ngoại trừ hình ảnh đậm nét nhất là ‘làm thuê’ cho các ông chủ nước ngoài ngay trên chính quê hương mình. 

 

Trục trặc nghiêm trọng ở hệ thống ngân hàng. 

 

Nếu như yếu kém cuả toàn bộ nền kinh tế là vấn đề trong suốt nhiều năm nhưng chúng ta vẫn ì ạch vượt qua thì năm nay trục trặc ở hệ thống ngân hàng là sự cố lớn nhất, có khả năng kích hoạt một cuộc khủng hoảng tồi tệ. 

 

Bởi vì hơn 10 năm qua, ngân hàng đã đứng ra bảo lãnh phát hành lòng vòng quá nhiều trái phiếu cho doanh nghiệp, như một kiểu đa cấp cắn đuôi nhau để hưởng lợi trong chính tháp ngà của mình. Khi xảy ra các vụ khủng hoảng như FLC, Tân Hoàng Minh, Vạn Thịnh Phát….đã xô đẩy hàng loạt các doanh nghiệp không thể phát hành tiếp trái phiếu để trả nợ mà quay vòng tiếp. 

 

Giờ đây tất cả các doanh nghiệp chỉ còn nhìn vào tín dụng ngân hàng nhưng thanh khoản của hệ thống ngân hàng có thể căng thẳng bất cứ lúc nào và ‘tăng xông” là điều rất dễ xảy ra. Năm nay chắc chắn càng tồi tệ hơn vì suốt một thời gian dài các doanh nghiệp đã đầu tư vào bất động sản là các tài sản không tạo ra dòng tiền để trả nợ khi đến hạn và thị trường thì đang đứng yên. 

 

Ở cấp độ sản xuất nhỏ, các doanh nghiệp rất khó tiếp cận vốn vay cho vay sản xuất vì tài chính kém minh bạch, tài sản đảm bảo thiếu, khả năng quản lý kém và lãi suất cao. Do vậy, cái gốc của nền kinh tế không được đảm bảo, như cây đang lên mà không có rễ nhỏ để nuôi thân, chỉ cần một cơn gió là đổ xuống. 

 

Ở một chiều kích khác, chưa bao giờ vay tiền để đi nước ngoài dễ dàng như bây giờ, nó đang trở thành một xu hướng giải ngân cơ bản của các ngân hàng ở vùng nông thôn. Bởi vì thực sự đi làm thuê ở nước ngoài luôn có một khoản tiền đều đặn gửi về để trả lãi. 

 

Trong khi các doanh nghiệp nước ngoài đang đi vào Việt Nam, chúng ta bắt đầu rời bỏ quê hương để bán sức lao động đơn thuần ở nơi xa xôi, đây chỉ là kiểu bóc ngắn cắn dài rất mong manh. 

 

Bộ máy “khô dầu” vì thiếu phong bì bôi trơn 

 

Khi những trái thấp của nền kinh tế đã bị hái đi thì tương lai sẽ cần nhiều nguồn lực và khó khăn hơn rất nhiều và đòi hỏi một tư duy mới.  Thế nhưng hiện nay các doanh nghiệp Việt Nam bị kẹt giữa một không gian phát triển nhỏ và tầm tư duy tù túng. 

 

Các tập đoàn lớn của Nhà nước liên tục lỗ mà vẫn được ưu ái giữ “vai trò chủ đạo” và bao trùm lên toàn bộ nền kinh tế là một bộ máy toàn trị đang “khô dầu”. Toàn bộ hệ thống chính quyền của Việt Nam đang bị ngưng trệ vì thiếu “phong bì” bôi trơn. 

 

Trước đây thì ai cũng biết, là không ai có thể sống bằng lương nhưng ai cũng sống tốt vì có “lậu”. Nhưng giờ đây “lò đang cháy” và tai mắt thì đầy rẫy chung quanh. Việc nhận phong bì đã trở nên kín đáo hơn và khó khăn hơn. 

 

Trước đây người ta nổ thẳng số tiền bằng “tiếng việt” nhưng bây giờ họ viết trong lòng bàn tay rồi mở ra hoặc kín đáo ghi xuống một tờ giấy, đặt trên bàn của mình rồi xoay ngược tờ giấy lại cho người dân thấy con số. Không đồng ý có thể ghi lại con số hoặc tỷ lệ ăn chia khác. 

 

Hai bên cứ giao dịch như vậy và không một âm thanh nào được phát ra vì điện thoại hầu như đã được bật chế độ ghi âm khi bước vào cửa công quyền giao dịch. 

 

Khi “người khôn của khó”, thì quan tham hơn và dân cũng gian hơn. 

 

Văn hoá ăn chơi của các quan chức cũng đã bước sang một thời kỳ mới, bí mật và truỵ lạc hơn. Họ sẽ ra nước ngoài hoặc đến những nhà riêng được hẹn trước trong những khu vực kín đáo và “điều hàng” chứ không còn đến những nơi đông đúc như trước. 

 

Đối với người dân thì chỉ biết vùi đầu trong những trò chơi giải trí rẻ tiền trên mạng. Một người bạn tôi cho rằng người dân đã thay đổi cả thói quen đi “nhậu”, rút lui về nhà, uống nhiều hơn bằng những chai rượu có tỷ lệ cồn cao hơn và với giá rẻ hơn. 

 

Nếu không có một tầm tư duy mới để cải tổ chính trị và mở ra những không gian phát triển kinh tế khác, chúng ta sẽ dần dần xuống dốc rồi rơi tõm vào bẫy thu nhập trung bình và năm 2023 này sẽ là dấu chỉ ban đầu.